AZJA

Azja jest częścią świata, razem z Europą tworzącą Eurazję, największy kontynent na Ziemi.
Sąsiaduje z Europą od zachodu, Afryką od południowego zachodu, Oceanem Indyjskim i Australią od południa, oraz Pacyfikiem od wschodu.
Pod względem politycznym obszar Azji dzieli się (wraz z Rosją, z pominięciem Egiptu i Grecji) na 48 państw oraz 2 terytoria zależne - Autonomię Palestyńską i Makau (do XII 1999).

Dane geograficzne:

Powierzchnia Azji: 10.521.324 km2,
Liczba ludności Azji: około 3,5 mld,
Średnia gęstość zaludnienia: 108 osób/km2,
Długość wybrzeży: 70,6 tys. km,
Średnia wysokość terenu: 990 m n.p.m. (najwyższa na świecie),
Najwyższy szczyt w Azji: Mont Everest (8848 m n.p.m.),
Najniższy punkt w Azji: najgłębsza depresja Morza Martwego (405 m p.p.m.)
Najdłuższa rzeka w Azji: Jangcy 5520 km,
Największe jezioro w Azji: Morze Kaspijskie,
Największe miasta w Azji: Seul (11,6 mln), Bombaj (9,9 mln), Szanghaj (9,1 mln), Dżakarta (9,2 mln), Tokio (8,0 mln), Delhi (7,2 mln), Karaczi (6,7 mln), Pekin (7,0 mln), Teheran (6,8 mln), Stambuł (7,6 mln) i Bangkok (5,6 mln).

Warunki naturalne:

Azja stanowi - po Europie - najbardziej rozczłonkowaną część świata.
Średnia odległość od morza wynosi tu 756 km, maksymalnie ok. 2360 km.
Półwyspy zajmują prawie 1/5 (19,5%) powierzchni Azji.
Największe z nich to:
Półwysep Arabski (27330 tys. km˛, Półwysep Indochiński (2174 tys. km˛),
Indyjski (2088 tys. km˛),
Azja Mniejsza (501 tys. km˛),
Tajmyr (400 tys. km˛),
Kamczatka (370 tys. km˛)Koreański (220 tys. km˛).
Między półwyspami i wyspami Azji znajduje się wiele głęboko wciętych zatok i przybrzeżnych - otwartych, półzamkniętych lub zamkniętych - basenów morskich.
Najważniejsze z nich znajdują się na Oceanie Atlantyckim i są to morza: Śródziemne, Czarne, Karskie, Łaptiewów, Wschodniosyberyjskie, Czukockie, Beringa, Ochockie, Japońskie, Żółte, Wschodniochińskie, Południowochińskie, Arabskie, Czerwone, tzw. Indonezyjskie Morze Śródziemne (nazwa obejmująca łącznie wszystkie morza wokół Archipelagu Malajskiego i Filipin) oraz Zatoki: Bengalska i Perska.

Budowa geologiczna Azji jest bardzo złożona. Najstarszymi jej elementami strukturalnymi są krystaliczne platformy prekambryjskie: syberyjska, chińska, dekańska i arabska. Dwie ostatnie stanowią fragmenty dawnego kontynentu Gondwany i zostały połączone z Azją dopiero w kenozoiku.
Mniejsze krystaliczne masywy prekambryjskie występują m.in. w: Tybecie, Kotlinie Kaszgarskiej, Mandżurii, na Półwyspie Koreańskim i w środkowo-wschodniej części Półwyspu Indochińskiego.
Obok prekambryjskich struktur platformowych występują też platformy paleozoiczne - są to położone
w zachodniej Azji płyty turańska i zachodniosyberyjska.
Pozostałą część obszaru Azji zajmują różnowiekowe orogeny.
Najstarsze z nich, tzw. struktury bajkalskie, pochodzą z przełomu prekambru i paleozoiku.

Azja (pomijając Antarktydę) jest częścią świata o najwyższej wysokości średniej.
Wznosi się najwyżej w swej centralnej części i stopniowo obniża we wszystkich kierunkach.
Obszary nizinne występują w jej północno-zachodniej części: Nizina Turańska, Zachodnio- i Północnosyberyjska, na wschodzie leży Nizina Północnochińska, na południu Nizina Gangesu, Indusu i Mezopotamii.
Wielkie obszary wyżynne występują na północy - Wyżyna Środkowosyberyjska, zachodzie - Pogórze Kazaskie i południu - wyżyna Dekan, Półwysep Arabski.
Na terenie Azji leży najpotężniejszy na świecie węzeł górski - Pamir, nazywany Dachem Świata, w którym zbiegają się jedyne na świecie łańcuchy górskie, przekraczające 7000 m n.p.m.: Tien-szan, Hindukusz, Karakorum, Himalaje oraz Kunlun i Góry Sino-Tybetańskie.
Między Himalajami a Kunlunem znajduje się, uważana za najwyżej położoną na świecie, Wyżyna Tybetańska, a między Kunlunem i Tien-szanem wyżynna Kotlina Kaszgarska. Dalej na północnym wschodzie znajduje się rozległa Wyżyna Mongolska, którą otaczają pasma: Ałtaju, Sajanów, Gór Jabłonowych i Wielkiego Chinganu.
Wschodnia część Syberii stanowi również obszar wyżynno-górski. Rozległe płaskowyże (m.in. Wyżyna Ałdańska, Zejsko-Burejska, Anadyrska) oddzielone sa od siebie górami, m.in.: Czerskiego, Wierchojańskimi, Kołymskimi, Koriackimi i Sichote Aliń, a także górami Kamczatki.
Obszary górskie przeważają też na Półwyspie Koreańskim, w południowych Chinach, na Wyspach Japońskich, Tajwanie i Filipinach.
Znaczne obszary (ok. 16,5 mln km2) Azji zajmują pustynie, występujące zarówno w strefie zwrotnikowej (Półwysep Arabski, Nizina Hindustańska), podzwrotnikowej (pustynie Iranu), jak i umiarkowanej, kontynentalnej (Nizina Turańska, Kotlina Kaszgarska).

Najdłuższymi rzekami Azji są: Jangcy (5520 km), Huang He (4670 km), Amur (4510 km), Mekong (4500 km), Lena (4400 km), Jenisej (4130 km), Ob (4070 km), Indus (3180 km) i Syr-daria (3078 km).
W środkowej i zachodniej Azji wiele rzek ma charakter okresowy lub epizodyczny.
Liczne rzeki, powstające w górach, mają w górnym biegu charakter stały, ale kończą swój bieg w niewielkich bezodpływowych jeziorach (np. Tarym o długości 2030 km) lub wręcz w piaskach pustyń.
Największe jeziora występują w północnej, środkowej i zachodniej części Azji i są to: silnie wysychające obecnie Jezioro Aralskie, najgłębszy na świecie Bajkał, częściowo słone Jezioro Bałchasz.
Syberia, szczególnie zachodnia, jest miejscem występowania rozległych obszarów bagiennych.


Klimat:

W Azji występują wszystkie strefy klimatyczne: polarny na skrajnej północy, równikowy na południowym wschodzie, kontynentalny na większości obszaru.
Największe roczne opady na Ziemi wynoszą do 11000 mm na stokach Himalajów, w okolicach miejscowości Czerapundżi.
Średnie temperatury w lipcu wynoszą od 30oC w Azji Mniejszej do 10oC w północnej Azji, w styczniu od -10oC w środkowej Azji do -40oC w północno-wschodniej Syberii (w tym rejonie zmierzono najniższą temperaturę na półkuli północnej: -71oC).

Ludność:

Azję zamieszkuje blisko 3,5 mld ludzi, co stanowi ok. 60% ludności świata.
Obszar cechuje się wysokim średnim wskaźnikiem przyrostu naturalnego (17%), przy czym najwyższe wartości osiąga on w Syrii (37,1%), Iraku (36,8%) i Jemenie (36,7%), najniższy - w Japonii (3,2%).
Rozmieszczenie ludności jest bardzo nierównomierne.
Obszary Niziny Hindustańskiej, Jawy i Niziny Północnochińskiej stanowią najgęściej zaludnione obszary świata (powyżej 600 osób/km2). Inne tereny, m.in. wysokie góry, pustynie Azji Środkowej, daleka Północ, są praktycznie nie zaludnione.
Największe zespoły miejskie tworzą: Seul (16,3 mln), Chongqing (Czungcing) (15,0 mln), Osaka (13,8 mln), Szanghaj (13 mln), Bombaj (12,6 mln), Tokio (11,8 mln), Kalkuta (11,0 mln) i Pekin (10,5 mln).

Ciekawostki:
Największym państwem Azji jest Rosja (wraz z częścią europejską), a najludniejszym Chiny.
Kontynent azjatycki zasiedlony jest od epoki starszego paleolitu, z której pochodzą ślady kultur homo pithecantropus erectus w Chinach, na Cejlonie i w Mezopotamii.